چشم پوشی مدعی‌العموم از تبلیغات مصرف سیگار و الکل!
گروه سلامت خبرگزاری مهر: از پاکت داخل کیفش بالاخره چند نخ پیدا می‌کند و روی لبش می‌گذارد. طوری به سیگارش فندک می‌زند که انگار سال‌هاست این‌کاره است. می‌گوید: امروز که برای کشیدن سیگار ناشتا بیدار شدم، احساس کردم سینه‌ام درد می‌کند. باید ترک کنم!
می‌پرسم چرا سیگاری شدی؟ با خنده می‌گوید راستش را بخواهی تحت تأثیر فیلم قرار گرفتم! زنی که پشت فرمان خودروی لوکسش می‌نشست و سیگار را روشن می‌کرد!
وقتی برای اولین بار یکی از سریال‌های نمایش خانگی را دیدم، فکرش را هم نمی‌کردم که تا این حد روی من تأثیر بگذارد. زن‌های سریال با سیگارهایشان آن‌قدر خونسرد، جذاب و قدرتمند به نظر می‌رسیدند که ناخودآگاه با خود می‌گفتم یعنی اگر منم سیگار بکشم، این‌قدر جذاب می‌شوم؟ طوری به من القا شده بود که احساس می‌کردم که سیگار کشیدن یعنی مستقل بودن، شجاع بودن و مهم‌تر از آن شبیه آدم‌هایی می‌شوم که همه از آن‌ها حساب می‌برند و قدرت دارند.
شخصیت‌های فیلم به سیگار کشیدن افتخار می‌کنند
مهدی اسماعیل تبار روانشناس با بیان اینکه متأسفانه، بسیاری از سینماگران به‌درستی نمی‌دانند چگونه آسیب‌های نشان‌دادن سیگار را در سریال‌ها کاهش دهند، به مهر گفت: برای جلوگیری از تبلیغ و عادی‌سازی مصرف سیگار، هر کجا که شخصیت سیگاری در فیلم وجود دارد، باید نشانه‌هایی از بیماری و مشکلات ناشی از سیگار کشیدن به نمایش گذاشته شود. این کار به معنای واقعی سخت است، چرا که باید در فیلم تبعات منفی سیگار کشیدن به‌درستی نمایش داده شود.
وی ادامه داد: نمایش مکرر سیگار کشیدن در سریال‌های خانگی می‌تواند به‌تدریج نگرش جامعه، به‌ویژه جوانان و نوجوانان را نسبت به این رفتار تغییر دهد. زمانی که سیگار کشیدن به‌عنوان یک عمل عادی و حتی جذاب در داستان‌های تلویزیونی و سریال‌ها به تصویر کشیده می‌شود، احتمال افزایش پذیرش این رفتار در جامعه بیشتر می‌شود.
اسماعیل تبار تاکید کرد: درگذشته، افراد سیگاری معمولاً به‌صورت پنهانی سیگار می‌کشیدند، اما در حال حاضر شاهد این هستیم که شخصیت‌های فیلم به سیگار کشیدن افتخار می‌کنند و حتی در مقابل خانواده خود سیگار می‌کشند. نویسنده و کارگردان به‌عنوان خالق محتوا باید توجه ویژه‌ای به این نکته داشته باشند که چگونه زشتی را به نمایش بگذارند بدون اینکه آن را الگو قرار دهند. این کار آسان نیست و به همین دلیل توصیه می‌کنم نویسندگان و کارگردانان در کنار خود روانشناس داشته باشند.
این روانشناس افزود: جامعه ایرانی جامعه‌ای هیجانی و احساسی است و مشکل اصلی این است که مردم برای روانشناسی هزینه نمی‌کنند؛ بنابراین، نویسندگان باید با همکاری روان‌شناسان به این مرحله برسند که چگونه الگوی منفی را به‌درستی نشان دهند و زشتی را به طور مؤثر به تصویر بکشند بدون اینکه آن را عادی جلوه دهند.
دلیل استفاده مکرر از سیگار کشیدن در تصاویر سینمایی چیست؟
اسماعیل تبار اظهار داشت: در سریال‌های شبکه نمایش خانگی ایران، مثل خیلی از آثار نمایشی دیگر در دنیا، سیگار کشیدن گاهی به عنوان یک ابزار روایی یا بصری استفاده می‌شود. اما دلیل تکرار آن چیست؟
وی اذعان کرد: سیگار کشیدن می‌تواند نوعی میانبر برای نشان‌دادن شخصیت‌پردازی باشد. مثلاً یک کاراکتر عصبی، خسته، یا مرموز را با یک نخ سیگار در دستش سریع‌تر به مخاطب معرفی می‌کنند. این یک کلیشه است که از قدیم در فرهنگ بصری سینما و تلویزیون رواج داشته.
این روانشناس در ادامه گفت: ممکن است به واقعیت اجتماعی هم ربط داشته باشد. یعنی سیگار کشیدن میان برخی قشرها رایج است و نمی‌توان آن را منکر شد و شاید سازنده‌ها می‌خواهند این مسئله را به شکلی واقع‌گرایانه نشان بدهند، هرچند گاهی اغراق‌شده به نظر بیاید. جنبه تجاری و جذب مخاطب هم می‌تواند دخیل باشد. سیگار کشیدن در بعضی صحنه‌ها ممکن است به کاراکترها حس «کول» بودن یا جذابیت بدهد که موجب جلب‌توجه برخی مخاطبان می‌شود.
سلبریتی‌های سیگار به دست
اسماعیل تبار مطرح کرد: ماجرای سلبریتی‌های سیگار به دست این روزها علاوه بر سینما در سریال‌های نمایش خانگی هم بیشتر به چشم می‌خورد، سریال‌های نمایش خانگی به‌عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین شکل‌های رسانه‌ای در جوامع مختلف، تأثیرات قابل‌توجهی بر نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی دارند.
وی بیان کرد: یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در این سریال‌ها، نمایش سیگار کشیدن خصوصاً سیگار کشیدن زنان است که می‌تواند منجر به عادی‌سازی این رفتار ناسالم شود.
عادی سازی نرم یک رفتار ناسالم
اسماعیل تبار توضیح داد: وقتی یک شخصیت محبوب در حال سیگار کشیدن به تصویر کشیده می‌شود، این رفتار به‌تدریج به‌عنوان یک عادت عادی و قابل‌قبول در ذهن بینندگان جای می‌گیرد. به‌ویژه، تأثیر این نمایش‌ها بر زنان و دختران جوان که در جستجوی هویت و الگوهای رفتاری هستند، نگران‌کننده است. آنطور که مسؤولان وزارت بهداشت اعلام می‌کنند سن مصرف دخانیات در کشور روند کاهشی داشته است که موضوعات فرهنگی نقش زیادی در این امر دارد. از همین رو خبرنگار مهر نظر تعدادی از کارشناسان این حوزه را جویا شده است.
افراد سیگاری پولدارتر هستند!
مهدی شاه‌مرادی روانشناس، در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: پایین آمدن سن استفاده از هر ابزاری به یک سری محرک و عوامل آن جامعه بستگی دارد. مصرف سیگار ضرر است اما موضوع مهم‌تر این است که امروزه منافع سرمایه‌داری در این موضوع دخیل است و برای تبلیغ آن پول خرج می‌شود. ما اگر بتوانیم در بحث قانون قاطعیت خود را حفظ کنیم برای آیندگان این آگاهی را به وجود بیاوریم در سلامت آیندگان نقش زیادی داریم.
وی با بیان اشاره به تأثیرگذاری محصولات فرهنگی بر مصرف دخانیات توضیح می‌دهد: اینکه وقتی یک فیلم نشان می‌دهد که استعمال دخانیات نه تنها عمل قبیح نیست بلکه به رفع استرس، کم شدن ناراحتی روحی و برطرف شدن فشارهای عصبی کمک می‌کند خود ترویج مصرف آن است. مصرف سیگار ضرر است اما موضوع مهم‌تر این است که امروزه منافع سرمایه‌داری در این موضوع دخیل است و برای تبلیغ آن پول خرج می‌شود.
شاه‌مرادی اذعان کرد: همچنین زمانی که در یک سریال خانمی وجود دارد پولدار، مرفه و موفق که به استعمال دخانیات نیز می‌پردازد این تصور در ناخودآگاه نوجوان شکل می‌گیرد که افراد پولدار و موفق سیگار می‌کشند و سیگار مخصوص افراد متشخص و پولدار است! دیدن زیاد این نوع فیلم‌ها باعث روی آوردن، تجربه کردن و شبیه آن کاراکتر شدن را به دنبال دارد.
نباید معضلات اجتماعی را علنی نمایش دهیم
وی مطرح کرد: ممکن است بعضی از فیلم سازان تفکر دیگری داشته باشند و بگویند این بخشی از واقعیت جامعه است و باید نشان داده شود. این استدلال مناسبی برای ساخت چنین فیلم‌هایی کافی نیست. لزومی ندارد که برای واقعی ساختن و ملموس بودن یک فیلم عین همان معضلات را به طور علنی در صحنه‌های فیلم جای دهیم.
این روانشناس ادامه داد: گاهی اوقات علنی کردن یک سری از معضلات اجتماعی خود یک مجوز برای انجام آن رفتار ناسالم در جامعه خواهد شد. باید این نکته را گفت که بعضی نشر ندادن برخی آسیب‌ها، از نشر دادنش آسیب کمتری را به جامعه وارد می‌کند. این به معنای بی تفاوتی نسبت به آن معضل اجتماعی نیست اما راه حل درست کردن آن معضل هم این روش نخواهد بود.
عادی سازی مصرف الکل در نمایش خانگی
پس از سکوت مراجع نظارتی درباره تبلیغات مصرف دخانیات در نمایش خانگی، این سریال‌ها پا را فراتر گذاشته و روی به تبلیغ مصرف الکل آورده‌اند، از همین رو سید کمیل حسینی جامعه شناس و پژوهشگر حوزه آسیب‌های اجتماعی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: امروزه تبلیغ و عادی سازی مصرف الکل در نمایش خانگی را بین مخاطبان شاهد هستیم. این روند دلایل مختلفی را شامل می‌شود.
وی ادامه داد: گاهی اوقات کسانی که کار رسانه انجام می‌دهند به یک سری نکات و ریزه‌کاری‌ها دقت نمی‌کنند. با فرض اینکه معیار این نوع نقض قانون و عادی سازی کردن در سریال‌های نمایش خانگی برای بیان و معرفی یک شخصیت خبیث است که الکل مصرف می‌کند. برای این مورد استدلالی وجود دارد که سازنده می‌گوید من الکل را تبلیغ و مخاطب را تشویق به مصرف الکل نکرده‌ام بلکه برای بیان آن کاراکتر منفی از الکل استفاده کردم.
پژوهشگر حوزه آسیب‌های اجتماعی افزود: یک نکته مهم در این نوع طرز فکر وجود دارد و آن این است که یک رسانه دارای پیام‌های آشکار و دارای پیام‌های پنهان است. پیام آشکار در یک سریال ممکن است این باشد که مصرف الکل مضر است و عوارض دارد اما در پیام پنهان این موضوع در ناخودآگاه مخاطب شکل می‌گیرد که برای آرامش پیدا کردن، کم شدن استرس و عصبانیت از الکل می‌توان استفاده کرد و مصرف الکل برای لذت است. این خود یک دلیل برای افزایش مصرف الکل در جامعه خواهد بود.
الکل نباید در رسانه دیده شود
حسینی توضیح داد: الکل نباید در رسانه دیده شود. اگر در رسانه به صورت علنی دیده شود از این طریق بار ارزشی و وجهه اجتماعی پیدا خواهد کرد و مخاطب فکر می‌کند این یک راه حل برای برطرف کردن مشکلات زندگی و به آرامش رسیدن است.
وی اظهار داشت: راه مقابله با چنین محتوایی این است که رسانه‌های دیگری محتواهایی تولید کنند که اشاره به عوارض و مضرات الکل برای مخاطبین داشته باشد. همچنین داشتن یک برنامه درست برای پیشگیری، آموزش و آگاهی یکی از ملزومات برای کاهش پیدا کردن الکل در جامعه است. به همین سبب باید برای محتواهایی که از نمایش خانگی پخش می‌شود یک قاعده و قانون گذاشت و باید از یک فیلتر رد شوند تا نتوانند هر محتوایی را برای مخاطب تولید کنند.
حسینی تصریح کرد: گاهی اوقات بعضی افراد می‌گویند ایران اگر مصرف الکل را در کشور آزاد کند، آسیب کم می‌شود و می‌تواند بهتر کنترلش کند اما باید گفت که این تفکر به شدت غلط است. زیرا ما همچنان جز کشورهایی هستیم که مصرف الکلشان پایین است و آزاد کردن الکل نه تنها کمکی به کنترل بهتر افراد در جامعه نمی‌کند بلکه به غیر از آن تعداد خاص مصرف کننده افراد بیشتری را دچار این معضل می‌شود.
تبلیغ مشروبات الکی در رسانه‌ها جرم به حساب می‌آید
حمیدرضا محمدی وکیل دادگستری در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: بر اساس قوانین موجود تشویق، ترغیب و تطمیع دیگران به ارتکاب جرم را معاونت در جرم می‌گویند. بنابراین اگر فردی در رسانه‌ها به طور غیرمستقیم مردم را به مصرف مشروبات الکلی دعوت کند، ممکن است به عنوان معاونت در جرم تلقی شود.
وی افزود: هرچند این مسأله هنوز نیازمند یک جرم‌انگاری مستقل است. یکی از مشکلات موجود در این زمینه، عدم واکنش مناسب و به موقع برخی مقامات قضائی است.
محمدی در پایان خاطر نشان کرد: موضوعاتی اعم از تبلیغ مشروبات الکلی و رفتارهای ترویج‌دهنده فساد در رسانه‌ها باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد و مقامات قضائی برای مقابله با این گونه موارد باید وارد عمل شوند تا جامعه از آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی در امان بماند زیرا یکی از وظایف مدعی العموم برخورد با رفتارهای هنجارشکنانه است.
به گزارش مهر، سکوت دستگاه‌های نظارتی در قبال این پدیده در حالی صورت می‌گیرد که جهانگیر سخنگوی دستگاه قضا نیز گفته بود «دستگاه قضائی هرگونه حرکت ضدارزشی و ضداخلاقی در جامعه که مورد پذیرش قانون و شرع نیست را نمی‌پذیرد.» با این اوصاف باید دید دستگاه قضائی چه تدبیری برای مواجهه با سریال‌هایی که به ترویج اقدامات ضداخلاقی می‌پردازند خواهد داشت.
