روستاها فقط سکونتگاه های انسانی نیستند | وضعیت آیندگان در تحولات شهری و روستایی چه می شود؟
به گزارش همشهری آنلاین، در بیست و نهمین نشست از سلسله نشست های تخصصی در حوزه برنامه ریزی توسعه روستایی با موضوع «توسعه شهرنشینی و آینده روستاها در ایران» هر یک از سخنران‌ها به معایب و مزایای توسعه شهرنشینی و آینده روستاها پرداختند.
رئیس گروه فنی – مهندسی معاونت توسعه و عمران روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در این نشست گفت: روند تحول شهر و روستا در دهه های اخیر در سطح جهانی از یک ساختار دوگانه به سوی منظومه ای هماهنگ حرکت کرده است. در کشورهای توسعه یافته، توسعه فضایی بر پایه شبکه ای از سکونتگاه ها با نقش های مکمل شکل گرفته است. شهر و روستا در پیوندی کارکردی و سلسله مراتبی، توسعه منطقه ای را هدایت می کنند. این منطق، از تمرکز صرف به سمت تعادل، اتصال، و پایداری فضایی حرکت کرده است.
محمود امیری ادامه داد: در چنین الگویی، روستاها فقط حاشیه نشین نیستند، بلکه واحدهایی با نقش تولیدی، زیست محیطی و فرهنگی فعال اند. سیاست های فضایی موفق، نه شهر را قربانی می کنند و نه روستا را نادیده می گیرند، بلکه روابط متعادل را در بستر سرزمین نهادینه می سازند. رابطه شهر و روستا دیگر مبتنی بر تضاد یا جذب یک سویه نیست، بلکه بر پایه تعامل وظیفه مند، شبکه ای و مکمل شکل گرفته است.
او تاکید کرد: انقلاب اسلامی نقطه عطفی در تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور بود که تاثیرات عمیقی بر روند توسعه شهری و روستایی گذاشت. پس از انقلاب، رویکردهای عدالت محور و تمرکز بر مناطق محروم به ویژه در حوزه خدمات رسانی به روستاها و مناطق کم برخوردار، تقویت شد. با این حال، فرایند شهرنشینی نیز شتاب گرفت و الگوهای مهاجرتی تغییر یافت.
رئیس گروه فنی – مهندسی معاونت توسعه و عمران روستایی بنیاد مسکن درباره حاشیه نشینی و تاثیرات آن در توسعه شهرنشینی و روستانشینی در کشور گفت: پدیده حاشیه نشینی یکی از مهمترین پیامدهای ناهنجار توسعه نامتوازن شهری در ایران است. این پدیده به ویژه پس از دهه ۴۰ و با افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها شدت گرفت و اکنون به عنوان یکی از چالش های اصلی شهرنشینی و توسعه پایدار مطرح است.
امیری با اشاره به روند تاریخی شکل گیری حاشیه نشینی درباره دهه ۱۳۴۰ عنوان کرد: اصلاحات ارضی و مکانیزه شدن کشاورزی باعث مهاجرت گسترده روستائیان به شهرها شد. همچنین در دهه ۱۳۵۰ رشد صنایع و تمرکزگرایی موجب ایجاد سکونتگاه های غیررسمی در اطراف شهرهای صنعتی شد. البته پس از انقلاب اسلامی، توزیع مجدد زمین و مهاجرت های ناشی از جنگ با عراق، روند حاشیه نشینی را تشدید کرد. از دهه ۱۳۸۰ به بعد نیز رشد نابرابری اقتصادی، تورم مسکن و مهاجرت اقلیمی به افزایش سکونت در حاشیه ها انجامید.
در بخش دیگری از این نشست یک عضو هیئت علمی دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران به برخی از طرح های شهری قبل و بعد از انقلاب اشاره کرد و گفت: بنده با اصلاحات ارضی در دهه ۴۰ موافق بودم، ولی این طرح به گونه ای اجرا شد، موفق نبود و من هم با آن موافق نیستم. بعد از انقلاب در دولت آقای احمدی نژاد با طرح مسکن مهر موافق بودم ولی به خود ایشان هم اعلام کردم که با اجرای آن موافق نیستم.
حسین حاتمی نژاد عنوان کرد: ما اگر کمبود اعتبار داریم، نباید زمین بفروشیم. ما نباید زمین های آینده شهر را نباید تاراج کنیم. اگر چنین کاری انجام دهیم، وضعیت آیندگان چه می شود؟ آیندگان ما چه چیزی خواهند داشت؟ واقعیت این است که ما به جای برنامه ریزی، برنامه روزی داریم.
در ادامه یک عضو هیئت علمی مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری درباره اهمیت آینده نگاری در عصر حاضر گفت: دنیای امروز با سرعت بی سابقه ای در حال تغییر است. تغییرات اقلیم، هوش مصنوعی، ناپایداری های ژئوپلیتیک، بحران های انرژی و بیماری های پاندمیک بخشی از این سرعت بی سابقه است. واقعیت این است که سیاست گذاری، مدیریت و برنامه ریزی سنتی دیگر پاسخگوی محیط های پیچیده، پویا و پر از عدم قطعیت نیستند. می خواهم بگویم که آینده نگاری ابزاری برای پیش بینی صرف نیست، بلکه چارچوبی برای تفکر راهبردی، تصمیم سازی منعطف و آمادگی در برابر آینده های ممکن است.
ایوب معروفی عنوان کرد: روستاها صرفا سکونتگاه های انسانی نیستند، بلکه کانونی از روابط پیچیده زیستی، اقتصادی، اجتماعی و فضایی هستند که شامل فعالیت های کشاورزی و دامداری، منابع طبیعی و زیست محیطی، الگوهای جمعیتی و مهاجرتی و فرهنگ، حکمرانی محلی و زیرساخت ها می شود.
او تاکید کرد: برای آینده نگاری موثر در سکونتگاه های روستایی باید از ترکیب روش های کمی وکیفی، سناریونویسی، تحلیل روند، شناسایی پیشران ها و آینده نگاری مشارکتی در قالب یک فرآیند علمی نظام مند بهره گرفت.
نشست توسعه شهرنشینی و آینده روستاها در ایران توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی برگزار شد.
