نام یک مرد روی ۱۴محله!
همشهری آنلاین- ابوذر چهل امیرانی: منطقه۱۷ نه تنها در جنوب شهر، بلکه پایتخت و حتی کشور مشهور است. چند دلیل برای معروفیت وجود دارد که نخستین آن، وجود مقبره یکی از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و پسر عموی حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در این منطقه است. امامزاده حسن(ع) در زمان حاکمیت عبدالملک بن مروان به دلیل سختگیری‌های فراوان حکومت بر شیعیان، از عراق به سمت شهرری مهاجرت کرده و بین راه در این محدوده که به قریه جی معروف بود، ماندگار شد و همین‌جا رحلت کردند. دلیل دوم؛ ترور نافرجام رهبر معظم انقلاب در مسجد ابوذر بوده که ۶تیر سال۱۳۶۰ در این منطقه رخ داد و علت دیگر، تقدیم ۴هزار شهید از این منطقه کوچک پایتخت در دوران دفاع مقدس بود. همچنین، این منطقه به دلیل داشتن بازار پوشاک امامزاده حسن(ع)، بازار مبل یافت‌آباد، بازار کاشی و سرامیک زمزم و بازار آلومینیوم خیابان حسنی، بین شهروندان تهرانی و شهرستانی شناخته‌شده است و همه‌روزه هزاران نفر برای زیارت و خرید به آن مراجعه می‌کنند.
این منطقه دارای ۱۴محله به نام‌های آذری، یافت‌آباد (صبا)، وصفنارد، امامزاده حسن(ع)، ابوذر شرقی و غربی، زهتابی، جلیلی، گلچین، سجاد، زمزم، مقدم، باغ خزانه و بلورسازی است، اما خیلی‌ها به‌خصوص افرادی که پا به سن گذاشته‌اند، این منطقه و محله‌هایش را فلاح صدا می‌زنند.
خیابان کشی و تأمین آب شرب اهالی
به گفته علی‌اصغر محمد که از معتمدان و ساکنان قدیمی منطقه۱۷ است، ملّاک عمده زمین‌های این منطقه در دوران اصلاحات ارضی، شخصی به نام «فلاح» بود. همین عامل باعث نامیده شدن اینجا به اسم فلاح شد، اما او در آبادانی محله‌های منطقه۱۷ هم نقش داشت.
محمد می‌گوید: «فلاح بسیاری از زمین‌های کشاورزی خود را نقد و نسیه به اهالی فروخت و باعث ساخت‌وساز در اراضی این منطقه شد. ارزانی زمین‌ها نیز سبب شد تا مهاجران، این منطقه را برای سکونت انتخاب کنند و فلاح نیز با بخشش زمین یا فروش قسطی اراضی، خیلی‌ها را صاحب خانه و زندگی کرد.»
این معتمد منطقه۱۷ ادامه می‌دهد: «نقش فلاح در آبادانی و گسترش محله‌های منطقه هم انکارناپذیر است. او میدان ابوذر فعلی و خیابان‌های اطراف میدان را هم ساخت که هسته اصلی این منطقه هستند. خیابان ابوذر، شرق و غرب منطقه را به یکدیگر وصل کرده و در آن مراکز مهمی همچون مسجد جامع ابوذر، بیمارستان ضیائیان و ساختمان شهرداری منطقه قرار دارد.»
محمد می‌گوید: «پس از او مالکانی مانند «عین الله حسنی» هم باغ‌های وسیع خود را به قطعات کوچک‌تر تقسیم و به رعیت‌ها و کشاورزان فروختند که منجر به شکل‌گیری محله‌های دیگر این منطقه شد.»
تأمین آب شرب اهالی
در گذشته آب آشامیدنی و مصرفی مردم این منطقه از قنات تأمین می‌شد و هنوز هم زیر پای اهالی قنات‌های زیادی جریان دارد. محمد می‌گوید: «چاه‌های قناتی که از خانی‌آباد (خیابان شهید فلاحی فعلی) جریان پیدا می‌کرد، از خیابان‌های شهید فلاحی و شهید اکبر سوری می‌گذشتند و وارد محله خانی‌آبادنو می‌شدند که الان جزء منطقه۱۹ است. این قنات‌ها در مسیر خود باغ‌ها و مزارع را آبیاری می‌کردند. آب‌انبارها هم از این آب پر می‌شدند. آن زمان هر کسی دستش به دهانش می‌رسید، در خانه‌اش آب‌انباری داشت که از پله‌های زیاد و حوض و سرداب تشکیل می‌شد و محل ذخیره آب و نگهداری مواد غذایی بود. آخرین آب‌انبار منطقه نیز در یکی از کوچه‌های فرعی خیابان امین‌الملک قرار داشت که به نام کوچه «آب انبار» معروف بود. این آب‌انبار سال‌ها متروکه ماند و چندسال پیش تخریب شد.»
او در ادامه به شیرهای آب فشاری معروف محله فلاح اشاره و عنوان می‌کند: «فلاح با درک این موضوع که هر کسی امکان ساخت آب انبار ندارد، در خیابان شهید فریدون احمدی اقدام به نصب منبع آب کرد. این منبع آب به شیرهای فشاری وصل شد تا مردم برای شرب و شست‌وشوی لباس و ظروف استفاده کنند.»
وی به خیّران دیگر منطقه هم اشاره می‌کند: «قسمتی از آب مصرفی مردم هم از چاهی تأمین می‌شد که فردی به اسم «مینوچهر» در خیابان شهسوار جنوبی حفر کرده بود. او یکی از بزرگان محله جوادیه و آدم باانصافی بود.»
یخچال‌های معروف فلاح
یخچال‌های وصفنارد، از عوامل دیگری بودند که باعث معروفیت منطقه۱۷ شده و جزء جدانشدنی از هویت و تاریخچه این منطقه هستند. آوازه این یخچال‌ها تا شمال طهران قدیم هم رفته و یخ موردنیاز بستنی‌فروشی‌های معروفی مانند بستنی اکبر مشتی از این یخچال‌ها تأمین می‌شد.
محمد می‌گوید: «آن زمان در محله وصفنارد از آپارتمان‌های چندطبقه خبری نبود و می‌توانستید در آنجا مخروط‌های آجری یخچال‌های طاهری را ببینید. گود وسط یخچال‌های وصفنارد چندان عمیق نبود و با گذشتن از ۳۰ـ ۴۰پله باریک و کوتاه به آنجا می‌رسیدید. این گودها حوضچه‌های ذخیره آب بودند و به قنات‌های محله وصفنارد راه داشتند. یخی که در حوضچه‌ها تشکیل می‌شد، به مخازن تونلی شکلی منتقل و در آنجا با شن‌کش یا کلنگ به قطعات کوچک تبدیل می‌شد.»
او ادامه می‌دهد: «کشاورزان و یخچال‌داران از آب گوارای قنات سهم داشتند و هریک در زمانی خاص از آب قنات استفاده می‌کردند. کانال آبی هم که در زمان محمدشاه قاجار به محله وصفنارد کشیده شده بود، آب سد کرج را دراختیار یخچال‌داران می‌گذاشت. هر روز پیش از ظهر گاری‍چی‌ها مقابل یخچال‌های طاهری صف می‌کشیدند تا یخ‌ها را با گاری به گوشه و کنار شهر ببرند.»
محمد می‌گوید: «یخچال «گورنگ» گل سرسبد یخچال‌های وصفنارد بود. دیوار سایه‌انداز بلندی داشت که در تابستان و سرمای زمستان از تابش نور خورشید به حوضچه جلوگیری می‌کرد. اکبر مشدی ملایری که از بستنی‌سازان مشهور تهران قدیم بود، به دلیل مرغوبیت یخ‌های یخچال گورنگ، هر روز چند گاری‌چی را به وصفنارد می‌فرستاد تا یخ موردنیاز او را تهیه کنند.»